TAKIMYILDIZLAR

Mevcut ilk yazılı kayıtlardan bu yana, yıldızların düzeni, temel olarak değişmeden kalmıştır. En eski ve eksiksiz liste M.Ö. 120 yılında, kadir sistemiyle ilgili bölümde de adı geçen İyonya'lı astronom Hipparkos tarafından kaleme alınmış olan listedir. Onun tarif ettiği tüm yıldızlar şimdi aynı parlaklıkta ve pratik olarak aynı yerde izlenebilmektedir.

Daha önce belirtiğimiz göksel enlem ve boylamlar dışında gökkubbe, şekil ve büyüklük yönünden farklılıklar gösteren 88 bölgeye ayrılmıştır. Her bir bölge bir Takımyıldız'a (costellation) karşılık gelir. Her bir Takımyıldızın da mitolojik ya da yarı mitolojik bir varlığı temsil ettiği düşünülür. Mevcut Takımyıldızların yarısı Hipparkoss ve Ptolemi tarafından belgelenmiştir (Ptolemi'nin ünlü kataloğu - Almagest -günümüze islam göbilimcileri aracılığıyla ulaşmıştır). Geri kalan Takımyıldızlar güney Gökyarıküresinde olup 16. ve 17. yüzyıllara dek isimlendirilmemişlerdir.

Herhangi bir Takımyıldızı oluşturan yıldızlar grubunun pek azı temsil ettiği mitolojik varlığın şekline benzer. Asırlar önce izleyenlerin gördükleri şekilleri görebilmek için hayalgücünüzü bir hayli zorlamanız gerekebilir.

Dünya güneş çevresindeki yörüngesinde yol aldıkça güneş de bazı takımyılızlar içinde hareket ediyor gibi gözlenir. Güneşin izlediği bu yola ekliptik ismi verilir, ve ekliptik üzerindeki Takım yıldızlara da Burçlar (Zodiak Takımyıldızları) denir.

Antik çağlarda ilkbaharın başlangıcı yeni yılın başlangıcı sayılırdı. Bu tarihe Vernal Ekinoks (İlkbahar ekinoksu, gündönümü, -21 Mart' a rastlar-) denir. İlkbahar ve sonbahar Ekinoks'ları (Gündönümleri), yıl boyunca gece ve gündüzün eşit olduğu iki gündür. Asırlar içine, güneşin İlkbahar Ekinoksu anında içinden geçtiği burç değişir. Bu nedenle de değişik mevsimlerde görülen takımyıldızlarda da kayma olur. Hipparkos'un zamanında, İlkbahar Ekinoks'u anında güneş Koç (Aries) burcundaydı, zamanımızda ise Balık (Pisces) burcundadır, ancak yakında Kova (Aquarius) burcuna geçecektir. Şimdi Kova döneminin şafağındayız denebilir.

Euphrates vadisinde bulunan tabletlerden anlaşıldığına göre yılbaşında güneş Boğa (Taurus) burcunda imiş. Buna göre tabletlerin bahsettiği olayların M.O. 2450 yılları dolayında geçtiğini söylemek yanlış olmaz.

Dünya güneş etrafındaki yörünesinde ilerledikçe. Dünyanın karanlık yüzü (güneşin aksi yönünde kalan yüzü, gece bölgesi) uzayın başka bir bölgesine döner. İşte bu nedenle değişik mevsimlerde gece gözleyebildiğimiz Takımyıldızlar da farklı olur. Takip eden bölümlerde, Türkiye'den degişik mevsimlerde gözlenebilen takımyıldızlardan önemlilerini, mevsim mevsim öğreneceğiz. Türkiyeden ya da kuzey yarıküredeki bizim enlemimizdeki ülkelerden görünmeyen takımyıldızları konumuz dışında tutacağız.

(Konumu kuzey ya da güney kutbunda olan biri için durum farklıdır. Ufuk üzerinde kalan gökyüzü bölümü daima dünyanın ekseni doğrultusundaki gökküre bölümü olacaktır ve mevsimlerle değişmeyecektir. Mevsimlerle değişecek olan takım yıldızların sadece bulundukları yön olacaktır.)

Parlaklık - Kadir Sistemi (Magnitude)

Yıldızlar hakkında bilinmesi gerekenlerin ilki, tüm yıldızların aynı parlaklığa sahip olmadıklarıdır. İleriki bölümlerde, yıldızların parlaklıklarını tanımlamak için, "Kadir (Magnitude) Sistemi" kullanılacaktır.

İyonyalı (İznik doğumlu) filozof ve bilim adamı Hipparkos (M.Ö.2.Yüzyıl) yıldızların parlaklığını birbirleriyle karşılaştırarak bugün de geliştirerek kullandığımız kadir sistemini oluşturmuştur. Hipparkos, birkaç yüz yıldızdan oluşan katoloğunu derlerken, yıldızları parlaklık açısından 6 sınıfa ayırmıştır. Katologdaki en parlak yıldızlar Birinci Kadir Yıldızlar olarak anılırlar. Sonraki en parlak grup İkinci Kadir Yıldızlar olmak üzere sınıflama devam eder. Açık ve karanlık bir gecede çıplak gözle görülebilen en sönük yıldızlar Altıncı Kadirden Yıldızlar'dır. Bu sistemde en büyük kadir numarasının en sönük yıldızlara karşılık geldiğine dikkat ediniz. Her kadir numarasına karşılık gelen parlaklık, kendinden bir sonra gelen kadir numarasına karşılık gelen parlaklıktan 2,5 kez daha parlaktır. Böylece 1.Kadirdeki bir yıldız 6.kadirdeki bir yıldızdan yaklaşık olarak yüz kez daha parlak olmaktadır. Birinci kadirden daha parlak 15 kadar yıldız ve tabii ki bazı gezegenler ay ve güneş vardır, bunların da parlaklığı aynı sistemle sıfır ve eksi kadir numaralarıyla belirtilirler. Kadir sistemi Hipparkos'dan çok sonraki gökbilimciler tarafından geliştirilerek, bu gün her türlü gök cisminin parlaklığı belirtilebilmektedir. Çıplak gözle göremesek de dürbün ve teleskoplarla görebildiğimiz kadir numarası 6'dan çok daha büyük yıldızları ve gök cisimlerini tanımaktayız.

 

Açılar

Gökyüzünde Takımyıldızları ya da herhangi bir yıldızı bulmakta, birinin diğerine göre yerini saptamakta kullanacağımız iki ölçü olacaktır, bunlardan biri yön, diğeri ise uzaklıktır. Yön için kuzey güney doğu batı gibi doğal yönleri ve ufuk, tepe noktası (zenit) gibi referansları, uzaklık birimi olarak da açıyı kullanacağız.

Takımyıldızları çıplak gözle bulmak ve gözlemek sözkonusu olduğunda, gökyüzünde çok geniş alanları ele almak gerekir. Açılar söz konusu olduğunda ve gökyüzünü bir kubbe olarak düşündüğünüzde, ufuktan başucu noktasına (zenit noktası) kadar olan mesafe 90 derecedir, aksi yöndeki ufka kadar da bir 90 derece daha vardır. Kolumuzu ileriye uzattığınızda, yumruğunuzun genişliği yaklaşık 10 derecedir. Kolunuzu uzattığınızda elinizle pek çok açıyı yaklaşık olarak ölçmek mümkündür. örneğin, Karışınız 25 dereceye karşılık gelir. önce yumruk yapıp sonra sadece serçe ve işaret parmaklarlarınızı olabildiğince açarak 15 dereceyi, işaret orta ve yüzük parmaklarınızı birleştirerek 5 dereceyi, serçe parmağınızın genişliğiyle 1 dereceyi ölçebilirsiniz. Aşağıdaki şekil daha açıklayıcı olabilir.

Bununla birlikte bu ölçüler kişiden kişiye ufak farklılıklar gösterebilir. Gökyüzünde her gece görebileceğiniz Büyük Ayı Takımyıldızının bir bölümü olan Büyük kepçenin yedi yıldızının birbirine olan uzaklıkları aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. "İlk Bahar Takımyıldızları 1.Bölüm"de ilk olarak inceleyeceğimiz büyük kepçeyi tanıdıktan sonra elinizi açıları ölçmekte nasıl kullanabileceğinizi de denemenizde yarar vardır.

 

Yıldızları gözlemeye başlamadan önce bilinmesi gerekenler:

• Gözlem için ayın olmadığı, şehir ışıklarından uzak, ve havanın berrak olduğu geceleri tercih edin.
• Gözleme başlamadan önce 10 dakika kadar karanlıkta bekleyerek, gözlerinizin karanlığa alışmasını sağlayın. Karanlığa adapte olduktan sonra çok sönük yıldızları bile görebildiğinizi farkedeceksiniz.
• Eğer bir gökyüzü atlasınız varsa yanınıza alın, ve kızmızı ışık veren bir cep feneri kullanın. Kırmızı ışık karanlığa uyum sağlamış görüşünüzü en az etkileyendir.
• Kış gözlemlerinde ya da serin gecelerde mutlaka iyi giyinin. Hava sıcak gibi görünsede yanınıza yedek bir giyecek alın. Gözlemden sizi en çabuk vazgeçirecek şey üşümeniz olacaktır.
• İlk gecelerde herşeyi görmeye çalışmayın. Öncelikle belirgin olan takımyıldızlarla başlayın, göremedikleriniz için umutsuzluğa kapılmayın. Evde çalışıp başka bir gece izlemeyi deneyin. Zamanla, alıştıkça daha çok yıldız tanıyacak, yazılanlardan çok daha fazlasını göreceksiniz. Yıldızlardan önce, sabretmeyi öğrenmelisiniz.
• Sönük yıldızları görmek için onlara direkt olarak bakmayın. Yanındaki bir alana baktığınız vakit gözünüzün kenarıyla sönük yıldızları çok daha iyi farkedersiniz, gözünüzü ona çevirdiğinizde kaybolacaklardır, şaşırmayın.
• Basit bir dürbününüz varsa, yanınıza alın, gözlemlerinizde pekçok yararı olacaktır.